ایمنی‌درمانی در چند دهه گذشته به جزء مهمی از درمان برخی از انواع سرطان بدل شده است. دانشمندان اکنون در حال تحقیق درباره انواع جدیدتر ایمنی‌درمانی هستند و نتایج این تحقیقات بر چگونگی درمان سرطان در آینده تأثیر خواهد گذاشت.
ایمنی‌درمانی سرطان شامل درمان‌هایی می‌شود که به شیوه‌های متفاوت عمل می‌کنند. برخی از آن‌ها دستگاه ایمنی بدن را به‌طورکلی تقویت می‌کنند. درمان‌های دیگر دستگاه ایمنی را طوری تعلیم می‌دهند که به طور اختصاصی به سلول‌های سرطانی حمله کنند.
ایمنی‌درمانی در برخی از انواع سرطان بهتر از سایر انواع عمل می‌کند. در برخی از انواع سرطان از ایمنی‌درمانی به تنهایی و در برخی دیگر از سرطان‌ها به همراه سایر انواع درمان استفاده می‌شود.
تاریخچه ایمنی‌درمان سرطان
استفاده از پاسخ ایمنی برای درمان سرطان سابقه‌ای طولانی دارد. ویلیام کولی، جراح نیویورک در سال ۱۸۹۱ شروع به تزریق باکتری‌ها به بیماران دچار تومور سرطانی کرد با این امید که واکنش ایمنی برانگیخته‌شده به‌وسیله عفونت بر تومور هم تأثیر بگذارد و آن را از بین ببرد. پزشکان پیش از کولی، متوجه شده بودند در موارد نادری سرطان بیماران پس از دچار شدنشان به عفونت فروکش می‌کند و کولی می‌خواست از این امکان برای درمان سرطان استفاده کند.
اما رابطه دستگاه ایمنی و سرطان به این سادگی‌ها نیست. تومورهای سرطانی هم دفاع‌های بسیاری در برابر سلاح‌های قدرتمند ضد سرطان دستگاه ایمنی ما دارند، از جمله استتار که مانع از آن می‌شود که سلول‌های T آن‌ها را بیابند و پاسخ دفاعی را بر ضدشان برانگیزانند. همچنین سلول‌های سرطانی مولکول‌های پروتئینی بر سطح خود ظاهر می‌کنند که سلول‌های T اطرافشان را مهار می‌کنند.
پژوهش‌های زیادی در زمینه تولید واکسن سرطان هم انجام شده است، اما تابه‌حال تنها یک واکسن درمانی برای سرطان پروستات به تأیید سازمان غذا و داروی آمریکا رسیده است. استفاده از این واکسن هم شیوه‌ای پیچیده و گران‌قیمت است.
اما با تأیید نخستین دارو از گروه جدید «مهارکننده‌های ایست ایمنی» به نام «ایپیلیموماب» به‌وسیله سازمان غذا و داروی آمریکا برای نوع انتشاریافته سرطان پوستی ملانوم در سال ۲۰۱۱ تحولی در زمینه ایمنی‌درمانی سرطان به وجود آورد و پژوهشگران را برانگیخت به دنبال داروهای دیگری بگردند که پروتئین‌های ایست‌دهنده پاسخ ایمنی یا همان «ترمزهای ایمنی» را هدف قرار دهند. این تحقیقات به تولید دومین دارو در این رده به نام «نیولوماب» انجامید. این موفقیت باعث شد دو دانشمند ژاپنی و آمریکایی که در دهه ۱۹۹۰ اساس علمی این روش را ایجاد کردند، امسال برنده جایزه نوبل پزشکی شوند.
پژوهش‌ها در زمینه ایمنی‌درمانی با سلول‌های T مهندسی‌شده به موفقیت‌هایی رسیده است و دو دارو که از این روش استفاده می‌کنند، برای دو نوع از سرطان خون و سرطان لنفاوی تأیید شده‌اند. گرچه روش‌های ایمنی‌درمانی سرطان وارد دورانی از شکوفایی شده‌اند، اما باید در نظر داشت که این هم تأثیربخشی این داروها و هم عوارض جانبی‌شان از فردی به فرد دیگر متفاوت است؛ بنابراین در آینده شاید لازم باشد ایمنی‌درمانی بر اساسی «شخصی شده» برحسب خصوصیات ژنتیکی هر بیمار به کار رود.
انواع ایمنی‌درمانی سرطان
انواع اصلی ایمنی‌درمانی مورداستفاده برای درمان سرطان شامل این موارد می‌شوند:
۱- آنتی‌بادی‌های مونوکلونال (پادتن‌های تک‌دودمانی): این مواد گونه‌های ساخته‌شده در آزمایشگاه پروتئین‌های دستگاه ایمنی هستند. آنتی‌بادی‌های مونوکلونال در درمان سرطان بسیار سودمند هستند، زیرا برای حمله به بخش بسیار ویژه‌ای از سلول سرطانی طراحی شده‌اند.
دستگاه ایمنی همیشه در شناسایی سلول‌های سرطانی کارآمد نیست. آنتی‌بادی‌های مونوکلونال با اتصال به سلول‌های سرطانی باعث آشکار شدن بیشتر آن‌ها برای دستگاه ایمنی می‌شوند و به‌این‌ترتیب توانایی این دستگاه در مبارزه با سرطان را تقویت می‌کنند.
برخی از آنتی‌بادی‌های مونوکلونال طوری طراحی می‌شوند که به داروهای شیمی‌درمانی یا مواد رادیواکتیو ضد سرطان بچسبند. این آنتی‌بادی متصل به دارو یا مواد رادیواکتیو درعین‌حال به طور اختصاصی به سلول‌های سرطانی می‌چسبد و به این تأثیر دارو یا ماده رادیواکتیو در نابودی سلول‌های سرطانی افزایش می‌یابد.
این مولکول‌ها برای درمان انواع متفاوتی از سرطان به کاررفته‌اند و پژوهشگران در حال بررسی استفاده از آن‌ها برای درمان انواع بیشتری از سرطان‌ها هستند.
۲- داروهای «مهارکننده وارسی ایمنی» (checkpoint inhibitor): دستگاه ایمنی ما دارای مجموعه‌ای از ترمزها یا «وارسی‌کننده‌ها» است که مانع می‌شوند واکنش ایمنی سلول‌های سالم را بکشد. گاهی سلول‌های سرطانی از این توانایی ترمز کردن پاسخ ایمنی سوءاستفاده می‌کنند و با استتار خودشان به‌صورت سلول‌های طبیعی از دفاع بدن می‌گریزند. این داروها با مهار کردن این ترمزها به شناسایی و حمله مؤثرتر به سلول‌های سرطانی یاری می‌رسانند.
۳- واکسن‌های سرطان: واکسن‌ها موادی هستند که آن‌ها را وارد بدن می‌کنند تا پاسخ ایمنی بر ضد برخی بیماری‌ها برانگیخته شود. گرچه معمولاً فکر می‌کنیم واکسن‌ها را به افراد سالم می‌دهند تا به پیشگیری از عفونت کمک شود، اما برخی از واکسن‌ها را می‌توان برای کمک به پیشگیری یا درمان سرطان استفاده کرد. این واکسن‌ها را به دو دسته تقسیم می‌شوند:
- واکسن‌های پیشگیری: واکسن‌های پیشگیری سرطان با واکسن‌های سنتی شباهت بیشتری دارند. در این نوع واکسن به نام پادگن یا آنتی‌ژن وارد بدن می‌شوند که دستگاه ایمنی را تحریک می‌کنند. نمونه شاخص چنین واکسن‌هایی واکسن بر ضد ویروس پاپیلوم انسانی (HPV) است. برخی از سویه‌های این ویروس نقش اصلی در ایجاد سرطان دهانه رحم، سرطان مقعد و انواع دیگر سرطان را دارند. تزریق واکسن ضد HPV با جلوگیری از ابتلا به این ویروس از این سرطان‌ها هم پیشگیری می‌کند.
- واکسن‌های درمانی: واکسن‌های درمانی به سلول‌های T (یکی از سلول‌های دفاعی بدن) کمک می‌کنند تا سلول سرطانی معینی را شناسایی و نابود کنند. واکسن‌های درمانی همچنین ممکن است برای افزایش میزان پادتن‌ها یا آنتی‌بادی‌ها (که مهاجمین را نابود می‌کنند) طراحی شوند.
۴- ایمنی‌درمانی با سلول‌های T مهندسی‌شده: این شیوه برای تقویت سلول‌های T که یکی از سلول‌های کلیدی در دستگاه ایمنی هستند، به کار می‌رود. اساس این روش این است که سلول‌های T را برای حمله به تومور سرطانی وارد آن شده‌اند، از بدن خارج کنند و تشخیص دهند که کدام‌یک از انواع آن‌ها بیشترین توانایی مهار رشد سرطان را دارد. هنگامی‌که این زیرگروه سلول‌های T مشخص شدند، با مهندسی ژنتیکی ژن‌هایی را وارد آن‌ها می‌کنند که باعث قوی‌تر شدن آن‌ها می‌شوند. بعد این سلول‌های تقویت‌شده را وارد بدن می‌کنند.
۵- ایمنی‌درمانی‌های غیراختصاصی: این درمان‌ها دستگاه ایمنی را به شیوه‌ای کلی تقویت می‌کنند.
